Fixed mindset: het obstakel voor ontwikkeling en verandering dat je moet kennen

Groot obstakel voor ontwikkeling

Een groot obstakel dat in de weg zit voor vooruitgang, innovatie, ontwikkeling en verandering is de fixed mindset. Professor Carol Dweck, de ontdekker en ambassadeur van de growth & fixed mindset die haar hele leven gewijd heeft aan dit onderwerp, noemde dit de ‘Implicit Theories of Intelligence’. Ze liet zien dat we onze getoonde mate van intelligentie beïnvloeden door hoe we onszelf inschatten.

Wil je je impact en leiderschap vergroten, dan is dit een onderwerp wat in je toonbox niet kan ontbreken. In mijn leiderschapstrainingen gaat het over hoe je jezelf en anderen uit de status quo kan halen en in beweging krijgt. In dit blog ga ik dieper in op de tweede van 3 valkuilen waarom mensen in de status quo blijven hangen. Ik noem de fixed mindset ook wel de conviction trap. De valkuil van de overtuiging dat moeite doen geen zin heeft.

Zand in de machine

De fixed mindset heeft veel negatieve gevolgen voor effectief werken. Je kan een organisatie zien als een verzameling mensen die met elkaar werken als raderen in een machine. Als de radartjes goed beweging op elkaar kunnen doorgeven dan werkt de machine efficiënt. De fixed mindset werkt als zand in die machine. Één korreltje doet niet veel, maar wanneer het zand overal zit krijg je zoveel weerstand dat de hele machine begint te horten en te stoten en misschien wel tot stilstand komt.

Elke handeling kan die mensen in die machine maken kan ingegeven zijn door meer een fixed mindset of een growth mindset. Telkens wanneer deze uit de fixed mindset komt wordt er een korreltje zand toegevoegd. Telkens wanneer deze handeling uit de growth mindset komt, is het alsof er een druppeltje olie wordt toegevoegd.

Waar steek je energie in?

Een organisatie waar de fixed mindset overheerst heeft een groot probleem. De energie van mensen gaat nog maar voor een klein deel zitten in vooruitkomen. Het is net alsof ze naast hun normale werk nog een tweede baan hebben. In deze tweede baan zijn ze alleen maar bezig om goed voor de dag te komen, het managen van hoe mensen hen zien, kantoorpolitiek spelen, hun tekortkomingen verbergen, hun onzekerheden verbergen, hun beperkingen verbergen. Dus verbergen en doen alsof en niet richten op vooruitkomen.

Hoe herken je fixed mindset?

Grote kans dat telkens wanneer er sprake is van weerstand, sabotage, vaagheid in een project dit voor een deel toe te schrijven is aan de fixed mindset van de betrokken individuen. De fixed mindset zorgt namelijk dat mensen terugtrekken in hun schulp, rookgordijnen opgooien, en hun kop laag houden. Men lijkt ongemotiveerd. Meestal laat de fixed mindset zich subtiel zien in gedrag. Het komt niet vaak voor dat het zich laat zien in zeer uitgesproken gedrag is, zoals glashard ontkennen van feiten. Vaker is het dat mensen hun positieve intentie uitspreken “ja, natuurlijk doen we mee”, maar dat daar uiteindelijk niet veel van terecht komt.

Wat is de fixed mindset?

De fixed mindset komt uit de, meestal onbewuste, overtuiging, dat ‘moeite doen geen zin heeft’. Men gelooft dan dat hard werken voor een oplossing heeft geen zin, want het is onbegonnen werk, het is water naar de ze brengen.

Deze overtuiging kan voortkomen uit ervaringen, uit karakter, en opvoeding.

Bij een fixed mindset is onbewust de overtuiging dat je als persoon een bepaalde capaciteit hebt meegekregen en dat dat het is waarmee je het met doen. Dit gaat over capaciteiten zoals intelligentie, of verwerkingssnelheid, gevoel voor taal of wiskunde. Je gelooft dus dat je niet beter kan worden en die capaciteit kan vergroten. Dus het heeft geen zin om moeite te oden: het is nu eenmaal zoals het is.

Fixed Mindset is onbewust

Belangrijk om te weten is dat deze overtuiging onbewust is. De meeste mensen die in een fixed mindset zitten, hebben dit niet door. Ze zijn ook nauwelijks bewust van hun gedrag. Het kan zelfs voorkomen dat zij bewust overtuigd zijn dat ze de boel vooruit willen krijgen, maar in hun gedrag onbewust de boel ophouden. Dit betekent dat jij er zelf onbewust ook last van hebt.

Fixed mindset is de tegenhanger van de growth mindset

De tegenhanger van de fixed mindset is de growth mindset. In deze mindset geloof je dat moeite doen wel zin heeft. Je gelooft dat je wel bepaalde capaciteiten hebt meegekregen, maar dat je die, als je maar moeite doet, wel kan uitbreiden.

Hoe komt het dat mensen fixed mindset hebben gekregen? 

Energie is een schaarse commodity. Elke dag kunnen we een bepaalde hoeveelheid aandacht verdelen over de eindeloze hoop taken waar we keuze uit hebben. Als mens zijn we continu aan het inschatten of het de moeite waard is om ergens energie in te steken. Komen we er verder mee door een flinke duw te geven, of moeten we dagenlang wrikken om vervolgens maar een centimeter verder te zijn?

Nut van Fixed mindset: Verdediging 

De fixed mindset is een verdedigingsmechanisme. Het zorgt voor behoud van energie, het zorgt dat je behouden blijft, veilig blijft. Het zorgt ervoor dat je weer even kan herstellen, hergroeperen, en weer alles op een rijtje kan zetten.

De twee problemen met de fixed mindset

Er zijn twee problemen met de fixed mindset.

Het eerste probleem hiervan is wanneer het onbewust gebeurt en aan blijft houden. Wanneer mensen in de fixed mindset blijven, en dus in hun schulp blijven, wordt hun wereld steeds kleiner. Mogelijkheden lijken steeds minder aantrekkelijk, waardoor ze nog meer aangewezen zijn op wat ze nu hebben, waardoor ze nog harder hun best moeten doen om dat goed te laten lijken. Er zit een neerwaartse spiraal in om steeds harder vast te houden aan de status quo en die steeds harder te verdedigen. Ze komen steeds verder af te staan van de feiten.

Het tweede probleem is dat iemand in een fixed mindset vaak vooral energie stopt in schijn en cosmetische ingrepen. De persoon zal niet snel een probleem bij de wortels aanpakken, maar eerder iedereen het gevoel willen geven dat het opgelost is. Hij doet er van alles aan om zijn publiek maar niet meer naar hem en zijn probleem te laten kijken. Alles behalve het probleem zelf oplossen – want dat kost te veel moeite.

Persoonlijk en definitief

Een groot verschil tussen de fixed mindset en de growth mindset is hoe mensen met tegenslagen omgaan. Iemand in een fixed mindset neemt de tegenslag (onbewust) veel persoonlijker en definitiever.

Kijk maar naar het verschil in onbewuste gedachtegang van de twee:

Bij een tegenslag voor iemand met een growth mindset gaat de gedachtegang ongeveer zo:: “Auw, dat deed pijn, wat een tegenslag. Deze keer is het niet gelukt. Echt balen. Dat was deze keer, dat wil niet zeggen dat het anders kan. Laat ik eens kijken wat ik anders kan doen om het de volgende keer beter te doen”.

Bij iemand met een fixed mindset is de gedachtegang veel persoonlijker en definitiever.

Persoonlijker omdat hij denkt dat dit voorval veel meer zegt over hem als persoon. Definitiever, omdat hij denkt dat het iets zegt over hoe hij nu eenmaal is, en daar niet veel aan kan doen.

De gedachtegang ziet er dan meer uit als volgt:

“Auw dat deed pijn, dat wil ik niet nog een keer voelen. Het lukt me ook nooit, en dat wil ik niet onder ogen zien, want dat betekent dat ik gewoon niet goed genoeg ben. [Lees de capaciteiten die ik nu eenmaal heb zijn niet voldoende, en daar kan ik niets aan veranderen] Hoe kan ik hier onderuit komen om dit niet nog eens mee te maken”

Let wel: dit is meestal zeer onbewust. Iemand die iets niet onder ogen wil zien, doet dat meestal niet heel bewust.

Omgeving heeft invloed

Ieders mindset wordt beïnvloed door zijn omgeving. Is de omgeving niet te vertrouwen, met andere woorden psychologisch onveilig, dan heeft het inderdaad weinig zin om moeite te doen. 

Moeite doen is een investering in een mogelijke toekomst. Moeite doen voor een project is een investering met het hopelijke resultaat dat je een tevreden klant hebt. Des te onveiliger de situatie, des te hoger het risico dat die investering niets oplevert. Kan je wel rekenen op de steun van anderen, of gaan anderen er met de vruchten van jouw inspanningen er vandoor? Als dat zo is, dan heeft moeite doen geen zin. Mensen voelen haarfijn aan of een situatie veilig of onveilig is, en onbewust passen ze hun gedrag aan.

Mindset is veranderlijk

Een mindset is precies dat: hoe je op dat moment in de wedstrijd zit. Dit betekent dat het kan veranderen. Je kan op verschillende onderwerpen verschillend in de wedstrijd zitten. Bijvoorbeeld kan je een fixed mindset hebben als het gaat om je team gemotiveerd krijgen (‘dat lukt nooit’), maar growth mindset over de mogelijkheden van een innovatie (daar is groei mogelijk). Je kan fixed zijn op je capaciteit om beter met excel te worden, maar growth wat betreft je capaciteit om Spaans te leren.

Je kan ook verschuiven van mindset op één onderwerp. Bijvoorbeeld kan je heel ‘growth’ zitten in leren van excel. Maar aan het einde van de dag waar je moe bent en te weinig hebt gegeten is de kans aanwezig dat je meer ‘fixed’ wordt over het leren van excel.

Dat het veranderlijk is, is goed nieuws, want dat betekent dat je er ook wat aan kan doen.

Het hoeft niet zo te blijven: weg uit de fixed mindset

Je mindset is dus niet vaststaand. Hij kan dus veranderen van fixed naar growth en via versa. Je hebt invloed bij jezelf welke mindset je hebt. Je kan zelfs ook de mindset bij anderen beïnvloeden. 

Er zijn twee belangrijke manieren om hier stappen in te maken.

Een belangrijke manier is de groepsaanpak, door de omgeving psychologisch veilig te maken en te werken aan een positieve teamdynamiek.

Een andere manier is een de individuele aanpak, door bijvoorbeeld de juiste woorden te gebruiken of anderen te complimenteren op proces en moeite en niet op resultaat.

Zelf stappen nemen

Wil je jouw leiderschapscapaciteiten uitbreiden om dat je meer impact wil en mensen in beweging wil krijgen? Neem een contact (plan hier een kennismakingsgesprek in) op om te kijken hoe ik je kan helpen, of kijk eens naar onze programma’s. In de programma’s leer je veel meer over je eigen invloed en valkuilen, en ook hoe je anderen met meer rust en gemak mee kan nemen in de visie die jij hebt.