Geïntrojecteerde motivatie: de onbekende drijfveer die heel bepalend is in organisaties

Veel mensen kennen intrinsieke en extrinsieke motivatie. Minder bekend, maar zeker niet minder belangrijk is geïntrojecteerde motivatie. Deze motivatie bepaalt naar schatting 90% van de tijd ons gedrag.

Deze vorm van motivatie kan voor grote successen zorgen, maar heeft ook een serieuze keerzijde. In dit artikel vertel ik wat geïntrojecteerde motivatie is, hoe het ontstaat en wat de voor- en nadelen zijn. Met kennis van dit type motivatie kijk je opeens heel anders tegen teamdynamiek en weerstand aan – en krijg je handvatten om het beste uit jezelf en je team te halen.

Wat is geïntrojecteerde motivatie?

Geïntrojecteerde motivatie kan je zien als sociaal overlevingspatroon. Het is de motivatie die geactiveerd wordt om te voorkomen dat je buitengesloten wordt. Bij deze manier van motivatie heb je een externe motivatie overgenomen en geïnternaliseerd. Van zaken die je vroeger ‘moest doen’, vind je nu zelf dat je ze moet doen.

Als bijvoorbeeld je moeder er vroeger ingestampt heeft dat je netjes moest eten en netjes dankjewel moest zeggen, kan het zijn dat jij nu van jezelf vindt dat je dat zelf ook moet doen. Beloning of straf komen niet meer van buiten (een boze of trotse moeder) maar vanuit je eigen oordeel over jezelf.

Vormen van geïntrojecteerde motivatie zijn dus veroordeling van jezelf of streng zijn voor jezelf. Een extreme vorm van deze motivatie is jezelf kwaad maken en hard zijn voor jezelf. Je zou hierbij iets kunnen zeggen als: “Kom op, je kan dit, je bent niet slap, je bent beter dan dit!”

Het is dus een motivatie die zorgt dat je onbewust en automatisch reageert op je omgeving.

Kenmerken van geïntrojecteerde motivatie

Geïntrojecteerde motivatie heeft een aantal opvallende kenmerken:

Schaamte – De taal die je gebruikt wanneer je in deze motivatie zit is: “Ik zou dit moeten doen”. Deze motivatie heeft vaak ook de vorm van schaamte, en gemotiveerd worden door angst niet te voldoen of goed genoeg te zijn.

Reactief – Geïntrojecteerde motivatie is de primaire motivatie die komt wanneer je gefrustreerd raakt over een situatie of gebeurtenis. Natuurlijk kunnen andere vormen van motivatie dan ook aangesproken worden, maar in eerste reactie is dit het type motivatie. Het is dus een vaak reactieve vorm van motivatie, en daarmee controlled. Het wordt met name beïnvloed door gebeurtenissen in je omgeving.

Ego gedreven – Geïntrojecteerde motivatie is ook het type motivatie dat ego gedreven is: het is gericht op jou als persoon in stand te houden. Het is o.a. daarmee gedreven om een beeld van jezelf in stand te houden, door aan geïnternaliseerde verwachtingen te voldoen.

Onbewust en automatisch – Geïntrojecteerde motivatie wordt automatisch geactiveerd doordat er iets in je omgeving of in jezelf gebeurt. Het zet je automatisch in bepaalde actie en gedachten. We hebben dit niet bewust door dat dit gebeurt, en we zijn ook niet bewust van de werkelijke oorzaak van ons gedrag.

Typisch gedrag dat hierbij hoort is wanneer mensen zeggen dat ze iets willen doen (en zelf ook onder de indruk zijn dat ze het willen), maar het vervolgens niet doen of zelfs in extreme gevallen onbewust saboteren.

Geïntrojecteerde motivatie is een overlevingsmechanisme

De drijvende kracht achter geïntrojecteerde motivatie is een overlevingsmechanisme dat cruciaal is voor ons als sociale wezens. Wij mensen kunnen alleen overleven als we geaccepteerd worden door de groep (systeem) waar we in worden geboren of waar we in opgroeien. Uitsluiten staat gelijk aan sterven, zeker in onze eerste levensfase.

Dit overlevingsmechanisme is erop gericht om een plek en vervolgens ook een positie te krijgen in het systeem.

Een plek betekent namelijk dat we opgenomen worden en er mogen zijn. Er wordt dan voor ons gezorgd en we genieten de veiligheid van de groep. Positie betekent dat we daar ook wat in te brengen hebben en dat we daar van waarde zijn.

Hoge druk? Geïntrojecteerde motivatie bepaalt gedrag

Omdat geïntrojecteerde motivatie een overlevingsmechanisme is, zal deze krachtiger en bepalender zijn naar mate er meer stress, angst of frustratie er in een team is. Dan zal je vaker zien dat mensen wel iets willen doen, maar dat hun gedrag toch anders is. Geïntrojecteerde motivatie zit dan vol achter het stuur, en goede wil zit dan in de passagiersstoel. Waarom mensen doen wat ze in zo’n situatie doen is beter te begrijpen vanuit geïntrojecteerde motivatie.

Identiteit behouden

Er is een naam voor dit overlevingsmechanisme: identiteit. Wie ben ik? Wij mensen zijn alleen maar ‘iemand’ door de groep waar we ons in bevinden. Onze identiteit ontstaat door onze interactie met onze (sociale) omgeving. Hij vormt zich op basis van wat er in die groep gevraagd en verwacht wordt.

Door de interactie met de groep en cultuur waar we in opgroeien leren we begrijpen wie we zijn. Je kan pas een plek of positie krijgen wanneer je je verhoudt tot de normen en verwachtingen van de groep. “je bent pas ‘goed’ als …”. We raken gemotiveerd om aan de verwachtingen van de groep te voldoen. Onze reactie hierop is de overtuiging: “Ik zou … moeten zijn”. Hier zie je dat schaamte om niet te voldoen aan de groepsnormen deze motivatie activeert.

Identiteit is dus niet je autonome drive, maar het masker om te overleven – oftewel je ego. Zoals gezegd: geïntrojecteerde motivatie is de motivatie om je ego in stand te houden. Het is een sociaal overlevingsmechanisme om deel uit te kunnen maken van de groep en zo te kunnen overleven.

Machtlijnen uit je omgeving

Doordat wie je bent (identiteit) zo nauw verbonden is met de heersende normen in je omgeving (het systeem) bestaat er een continu aanwezige invloed van je omgeving: machtlijnen. Machtlijnen is het mechanisme dat je omgeving onbewust en automatisch invloed heeft op je gedrag en denken.

Als individu heb je geleerd om zeer sensitief te zijn voor de verwachtingen en normen van het systeem waar je onderdeel van bent. We hebben geleerd om onbewust en automatisch te reageren wanneer onze identiteit (onze plek of positie) in de groep ook maar enigszins gevaar loopt.

Het is dus een overlevingsmechanisme om je identiteit intact te laten. Deze machtlijnen worden voortdurend getriggerd waardoor je automatisch reageert. Je omgeving heeft hierdoor macht over je.

Hoofd gestuurde motivatie voor controle

Geïntrojecteerde motivatie is dus een motivatie om sociaal stand te houden, door een bepaalde identiteit in stand te houden. Het is dus een motivatie om maar controle en grip te hebben op de situatie waar je in zit. Het is een hele alerte vorm van motivatie, eentje die altijd aanstaat, en nog sterker in stressvolle situaties.

Dit zorgt dat het een typisch ‘hoofd’ gestuurde motivatie. Het hoofd heeft namelijk de functie om grip op de situatie te hebben om je veilig te houden. Grip komt in de vorm van begrip en controle. Het hoofd doet dit door bepaald verhaal in stand te laten houden en vanuit dat verhaal alles kunnen verklaren en plaatsen. Dingen in context plaatsen is zorgen voor begrip en een gevoel van controle. Je hoofd is hard aan het werk om je sociale situatie en identiteit staande te houden.

Fixed mindset

Deze motivatie gaat vaak samen met een ‘fixed mindset’. Iemand heeft een fixed mindset wanneer hij de overtuiging heeft dat moeite doen om te ontwikkelen of veranderen geen zin heeft.

Zowel bij geïntrojecteerde motivatie als bij de fixed mindset is het beschermingsmechanisme gericht om goed te lijken – een masker te maken waardoor jij voor de buitenwereld, en ook jezelf, ‘goed’ bent. Het is er niet op gericht om daadwerkelijk de ‘goed’ te zijn door jezelf te ontwikkelen, het gaat om schijn.

Dat kost minder moeite en is de snelste weg naar zekerheid en veiligheid in de groep.

De fixed mindset kan ontstaan wanneer iemand druk voelt om aan een bepaald beeld te voldoen. De werkelijke motivatie is niet om daadwerkelijk beter te worden, maar om anderen de indruk te geven dat je voldoet aan dit beeld. Er gaat energie zitten in het mooi maken van je masker, minder in de daadwerkelijk resultaat of capaciteit. Verandering is een gevaar voor het in stand houden van dit beeld. Er ontstaat een kloof tussen realiteit en het masker, en daarmee ook de overtuiging groeit dat je nooit werkelijk kan voldoen aan dat beeld. Moeite doen om echt te verbeteren heeft geen zin en zal alleen maar meer laten zien dat je eigenlijk niet goed bent. Dus de fixed mindset is een gevolg.

Lees tip: Weerstand bij verandering? De fixed mindset doet meestal mee.

Geleefd worden

Mensen die langer in deze motivatie zitten hebben het gevoel dat ze geleefd worden. Als ze geïntrojecteerde motivatie decennialang hun dominante motivatie is krijgen vroeger of later een moment van besef met de vraag: “is dit wel wie ik wil zijn en wat ik wil doen?”

Ze hebben een grote kans om in een mooie midlife crisis erachter te komen dat ze het leven van iemand anders hebben geleefd. Geïntrojecteerde motivatie leidt er namelijk uiteindelijk toe dat je geleefd wordt: het is veilig, maar jij (je autonome drive) staat niet achter het stuur.

Voor- en nadelen

Het voordeel van geïntrojecteerde motivatie is dat het een krachtige boost kan geven voor kort- tot middellange lange termijndoelen. Het werkt goed voor doelen die prestige en statusverhogend zijn, het werkt goed voor normering aan te brengen in een groep. Het geeft focus en zet druk op leden van de groep om het dominante verhaal over te nemen.

Het kan ook goed werken in de eerste fase om groepsgevoel te ontwikkelen. Of dit gevoel van samen functioneel is om samen te werken is een hele andere vraag. Het is een sterke motivatie om de situatie te houden zoals deze is. Het meest positieve van deze motivatie is dat men tot geweldig hoge resultaten gedreven kan worden. De motivatie kan zo groot zijn dat men zich over een (andere) angst heen zet. Hij kan ook zo groot zijn dat men juist niets meer durft te doen.

Daarmee komen we ook bij de nadelen. Door geïntrojecteerde motivatie raken mensen de verbinding met zichzelf kwijt, omdat de motivatie gericht is op het aanpassen aan de groep. Het kalft autonome motivatie af.

Het is een continue stressfactor en wanneer deze motivatie te lange tijd dominant is, vormt het de perfecte motor voor burn-out.

Deze motivatie heeft uiteindelijk ook desastreuze gevolgen voor effectieve samenwerking, omdat het uiteindelijk aanstuurt op individuele overleving en daarmee veel overlevingspatronen aanzet in groepen – en samenwerken steeds frustrerender wordt. Iedereen in de groep krijgt steeds meer het gevoel dat ze er alleen voor staan.

Het is de nummer één oorzaak van de onderstroom in groepen, waardoor er gedoe komt, weerstand is en ontwikkeling stokt. Wanneer er niet voldoende tegenkracht is zal het ook leiden tot psychologische onveiligheid en mogelijk zelfs een angstcultuur.

Wanneer je je afvraagt waarom er in een organisatie een ‘afweersysteem’ tegen verandering, vernieuwing, ontwikkeling en vooruitgang is, dan kan je er gerust op zijn dat deze begint bij geïntrojecteerde motivatie.

Uiteindelijk creëert geïntrojecteerde motivatie patronen die de gezondheid, capaciteit en effectiviteit van de persoon of groep ondermijnen.

Leestip: Lees hier meer over de nadelen van geïntrojecteerde motivatie

Kortdurend vuur of langdurend succes?

Vergis je niet, mensen in geïntrojecteerde motivatie kunnen extreem hoog gemotiveerd zijn en het heel lang volhouden. Ook al is deze motivatie niet geschikt voor transformatie, mensen in deze motivatie kunnen zich zeker ontwikkelen en leren van fouten.

Ze kunnen geweldige prestaties leveren en echt ergens in vastbijten en doorzetten. Dus het is echt een nuttige vorm van motivatie. Veel van wat voor elkaar wordt gekregen in de wereld wordt gedreven door deze motivatie. Ons ego drijft ons tot grootste bouwwerken te realiseren. De vraag waar we het allemaal voor doen ontglipt ons dan nog wel eens.

Leestip: Omgaan met geïntrojecteerde motivatie

Geïntrojecteerde motivatie werkt dus erg goed om het vuur in de machinerie flink hoog op te stoken. Alleen het vuur brandt sneller door de brandstof, en er is weinig ruimte voor corrigerende mechanismen.

De vraag die je je als organisatie moet stellen is dus vooral: wil je een (relatief kortdurende) prestatieverhoging of een betekenisvolle en duurzame verandering waarbij je zelfdenkend, zelfsturend en zelf-oplossend vermogen stimuleert? Is dat laatste het geval, dan zou je je meer moeten zorgen op andere vormen van motivatie, zoals de geïdentificeerde motivatie, de geïntegreerde motivatie en intrinsieke motivatie.

Leestip: Kennis van 5 soorten motivatie: onmisbaar bij leidinggeven