Het recept voor een optimale ontwikkeling van personen, teams en organisaties

Ontwikkeling in een organisatie is extreem belangrijk om potentie te realiseren. Of het nu gaat om persoonlijke ontwikkeling, teamontwikkeling of organisatieontwikkeling. Niet voor niets is het zorgen van ontwikkeling een essentiële taak van leiderschap. Hoe zorg je nu als leider voor een optimale ontwikkeling van jezelf, je team en je organisatie?

In dit artikel benader ik ontwikkeling als een gerecht. Je krijgt het recept van ontwikkeling met de drie hoofdingrediënten en bereidingswijze. Het is namelijk een delicaat recept, dat tot een sensationeel gerecht kan leiden wanneer je de bereiding goed toepast.

Helaas is dit recept hard nodig, want de praktijk laat zien dat gebruikelijke aanpak van ontwikkeling vaak leidt tot iets dat op een ingezakte pudding lijkt – en totaal geen recht doet aan de inzet en het talent van alle betrokkenen.

Drie ingrediënten van het recept ontwikkeling

Het recept ontwikkeling bestaat uit drie ingrediënten die met de juiste bereidingswijze tot een weldadig gerecht leiden. Deze zijn:

• Energie
• Verschil
• Complexiteit

Deze ingrediënten zijn gebaseerd op de System-Centered Therapy-theorie, die het levenswerk is van psychotherapeut Yvonne Agazarian. In haar werk benadert ze zowel personen als groepen (zoals teams, afdelingen en organisaties) als levende menselijke systemen. Door groepen en mensen als complexe systemen te beschouwen, is gedrag in groepen vele malen beter te begrijpen en verklaren, dan vanuit rechtlijnige causaliteit en individuele psychologie .

Zij stelt dat:

“Energie in een menselijk systeem is gericht op overleven, ontwikkelen en transformeren, door nieuwe informatie (verschillen) te herkennen, erkennen en integreren, van simpel naar complex”

In deze stelling zitten alle ingrediënten om grip op ontwikkeling te krijgen.

Laten we kijken hoe deze drie ingrediënten tot een heerlijk recept voor ontwikkeling kunnen leiden.

Ingrediënt 1: Energie

Met energie bedoel ik letterlijk de energie die iemand gebruikt voor aandacht, denkkracht en andere neurale processen zoals emotionele uitlatingen, verwerking en regulatie. Eigenlijk elke manier van onbewust en bewust handelen.

Dit ingrediënt is cruciaal, omdat datgene waar je energie insteekt, wordt sterker, alles waar je geen energie in steekt, zwakt af. Energie kan steeds maar gericht zijn op een van de drie levensfuncties, te weten:

• overleven
• ontwikkelen
• transformeren

Energie kan zogezegd maar op een plek tegelijk zijn. Als je aan het overleven bent, ben je niet aan het ontwikkelen of transformeren. En als je aan het ontwikkelen bent, ben je op dat moment (nog) niet aan het transformeren.

Overleven, ontwikkelen, transformeren staan ook de in volgorde waarop we er in ons leven steeds doorheen gaan. Om potentie te realiseren richten we stap voor stap onze energie eerst op overleven, dan op ontwikkelen om als laatste te transformeren. Ik zal uitleggen hoe energie een rol speelt in deze drie levensfuncties:

Overleven

Energie is gericht op overleven wanneer we bijvoorbeeld zorgen aan ons hoofd hebben, of wanneer we onder druk iets gevraagd worden. Meestal is het niet letterlijk overleven, maar het gaat over een versie daarvan: geen gezichtsverlies lijden, niet gezien worden als de boosdoener of voorkomen van fouten.

Ontwikkelen

Energie is gericht op ontwikkelen als we nieuwsgierig zijn naar hoe iets in elkaar zit. Het gaat om dat we ontdekken, nieuwe inzichten krijgen en onze oude inzichten uitgedaagd krijgen.

Transformatie

Energie is gericht op transformatie als we door het leren van bepaalde handelingen opeens een andere rol kunnen spelen. Bijvoorbeeld door te leren autorijden kan ik opeens de verantwoordelijke bob zijn in mijn vriendengroep. Dat kon ik eerst niet, nu wel, ik ben als persoon daarmee getransformeerd.

Tijdens een normale werkdag schieten we voortdurend van de ene stand naar de andere. Stel we krijgen een rapport te lezen met interessante en relevante materie, we worden nieuwsgierig en ontwikkelen. In het rapport staat een kritische noot over jouw afdeling, je schiet in de overleefstand.

Je bent op elk moment primair op één stand gericht. Als je op overleefstand staat ben je niet aan het ontwikkelen. En als je op de ontwikkelstand staat, dan ben je niet aan het overleven.

Het gaat hier om de energie van de persoon of het systeem dat ontwikkelt. Het gaat dus om jouw eigen energie als je jezelf wilt ontwikkelen, en het gaat om de energie van het team als je het team wilt ontwikkelen.

Ingrediënt 2: Verschil

Verschil is een minstens zo belangrijk ingrediënt. We hebben immers verschil nodig om te kunnen ontwikkelen. Want als alles wat je ziet hetzelfde is als je verwachtte, dan is er niets te leren. Pas als er een verschil is met wat je verwacht, of met hoe je denkt, dan pas kan je leren.

Verschil zorgt voor nieuwe informatie, en alle nieuwe informatie is dus een verschil met wat je wist.

Een verschil kan de vorm hebben van een nieuw idee dat je op internet leest, het kan ook komen door een confrontatie, iemand houdt je de spiegel voor. Het kan ook komen in de vorm van een klant die andere gewoontes, manieren van spreken en van kleden heeft. Of dat het op werk niet loopt zoals jij wil. De heftigste vormen van verschil komen in de vorm van een crisis – de hele machinerie aan procedures die je gebouwd hebt, werkt niet meer.

Het ingrediënt ‘verschil’ zelf is niet voldoende. Het gaat erom hoe wijzelf of het team dat ontwikkelt ermee om gaan. Doen we er niets mee, dan ontwikkelen we niet. We ontwikkelen pas als we voor verschillen open staan, we deze ook daadwerkelijk herkennen als verschil, deze erkennen en deze verschillen tenslotte ook integreren. Veel van onze onbewuste automatische reactie hebben het doel om verschil buiten te sluiten en er niets mee te doen.

Een team heeft onverwacht tegenvallende resultaten, dit is een verschil. Wanneer het team erkent dat dit de realiteit is en durft te onderzoeken welke rol ze hier zelf in hadden, begint het integreren. Door goed te kijken naar de effecten van hun handelen op de resultaten, kunnen ze leren het anders te doen. Voor de meeste teams is dit niet de natuurlijke reflex.

Ingrediënt 3: Complexiteit

Er zit een heel natuurlijke volgorde in de zaken die we leren. We leren eerst simpele taken, denkwijzen en concepten, en stap voor stap kunnen we steeds complexere zaken leren. We leren eerst eten, voordat we leren eten bereiden. We leren eerst optellen en aftrekken voordat we wiskundige vergelijkingen leren oplossen.

We leren eerst ons werk inhoudelijk uit te voeren, voordat we leidinggeven aan een groep mensen die dat werk uitvoert.

Telkens als we te snel een stap willen maken om complexe zaken te leren, worden we met onze neus op de feiten gedrukt doordat we vastlopen. Door dan eerst weer even ‘de basis op orde’ te krijgen (lees: eerst simpele zaken op een rij te zetten) kunnen we de complexiteit aan.

De mate van complexiteit is daarmee ook een cruciaal ingrediënt bij ontwikkeling.

Bereidingswijze

Energie, verschil en complexiteit zijn de drie ingrediënten die nodig zijn voor een goede ontwikkeling. En net als bij een goed gerecht, gooi je nooit alle ingrediënten zomaar bij elkaar. Er is altijd een zekere bereidingswijze. Daarnaast proeft een goede chef tijdens het koken voortdurend zijn gerecht om te kijken hoe ver het gerecht zich al ‘ontwikkeld’ heeft. Dit werkt net zo bij ontwikkeling.

Bedenk: ontwikkeling is een delicaat gerecht waar je voortdurend het brouwsel weer in balans brengt. Het brouwsel reageert namelijk op alles (lees: elke verschil) wat je eraan toevoegt, en het heeft steeds tijd nodig om elke toevoeging te verwerken. En je kan pas iets toevoegen wanneer het brouwsel er klaar voor is.

Verschillende elementen zijn van belang bij een goede bereidingswijze:

Open / sluiten

 We kunnen alleen ontwikkelen wanneer we voldoende open staan. Wanneer onze energie daadwerkelijk gericht is op het ontvangen, herkennen en erkennen van verschil. En wanneer we daarmee aan de slag willen. Op het moment dat we ons afsluiten voor nieuwe informatie dan stopt de ontwikkeling.

Of we ‘open staan’ en ‘gesloten zijn’ wordt bepaald door waar onze energie op gericht is. Het moment dat onze energie gericht is op overleven sluiten we onszelf af voor nieuwe verschillen, we richten energie op interne zaken, om onszelf staande te houden en te stabiliseren.

Dus je kunt pas verschil toevoegen als het systeem open staat – wanneer de energie dus gericht is op ontwikkeling. Dit betekent dat je als eerste stap het systeem moet voorbereiden voordat je het eerste ingrediënt toevoegt. Dit doe je door te zorgen het systeem voldoende veiligheid ervaart om uit overleefstand te komen.

Verschil destabiliseert

Daarna is nuance geboden. Er is namelijk een probleem met het ingrediënt verschil. Het is een heftig spulletje, en het brouwsel reageert er meteen op. Als het toegevoegde verschil te groot is oftewel de nieuwe informatie te heftig, dan sluit het systeem meteen. Het verschil wordt niet opgenomen. Ontwikkeling loopt volledig vast. Het brouwsel stolt, wordt keihard, en je kan er niet meer mee werken. Je zult dan eerst alle aangekoekte frustraties en emoties voldoende moeten laten neerdalen en zult daarna weer een paar stappen terug in de bereiding de draad weer moeten oppakken.

Denk maar aan het moment waarin een team geconfronteerd wordt met onverwacht tegenvallende resultaten.  Meestal zal het team als eerste reactie de data niet willen aannemen of de reden voor de tegenvaller buiten henzelf zoeken. Ze sluiten het verschil buiten om maar niet te hoeven veranderen. Dit zijn allemaal tekenen dat ze dicht staan voor ontwikkeling. Echter, durven ze wel te kijken naar het verschil, is er alsnog een grote kans dat het team destabiliseert. In plaats van te leren kunnen ze mogelijk in conflict raken over wie schuld heeft, en wie het ‘beter’ had moeten doen.

Bij het toevoegen van verschil is het belangrijk om te weten dat het brouwsel altijd zal reageren, ook als je de juiste hoeveelheid hebt toegevoegd.

Elke keer dat een systeem opent en een verschil toelaat om te ontwikkelen, dan raakt het brouwsel een beetje uit balans. Het brouwsel sluit zich even om deze ontwikkeling te integreren en zichzelf weer voldoende te stabiliseren, totdat het voldoende open is om weer nieuw verschil toe te kunnen laten.

Verschil vermijden? Nee, maar…

Gedestabiliseerd zijn is niet fijn. Het is ongemakkelijk, het kost energie. Betekent dit dat je verschil maar beter kan vermijden? Moet je voorkomen dat het brouwsel destabiliseert? Nee, juist niet.

Destabiliseren hoort juist bij ontwikkelen. Ontwikkelen kan niet zonder destabiliseren.

Ontwikkelen is per definitie ongemakkelijk en kost veel energie. Het is wel belangrijk dat je het met mate doet, en dat verschil effectief blijft.

Zorg dat je werkt met kleine stapjes. Zorg daarom ook voor de een omgeving waarin er goede condities en randvoorwaarden zijn dat het brouwsel uit balans mag en kan zijn. Geef tijd zodat het systeem voldoende kan stabiliseren (en het nieuwe kan integreren). Zo zorg je dat het brouwsel gemakkelijk weer voldoende kan stabiliseren voor een volgende toevoeging.

En zorg dat je aandacht steekt in het stabiliseren van het systeem, zoals in de volgende voorwaarde beschreven wordt.

Verbinding stabiliseert

Om het brouwsel te stabiliseren is ten eerste compassie en geduld nodig. Vertrouw dat dit destabiliseren een onderdeel van het proces is en dat het brouwsel het zelf goed weet te integreren. Wanneer je in deze fase juist te veel gaat roeren en poken, voeg je daarmee eigenlijk (goedbedoeld) nieuwe informatie toe, en destabiliseert het brouwsel door dit verschil nog meer.

Verbinding is een goed element dat het stabiliseren versnelt. Verbinding krijg je wanneer mensen zich gehoord voelen, dus men hoort dat anderen hun zorgen goed vertolken. Verbinding komt door oogcontact, door empathie uit te spreken.

Verbinding kan ook helpen bij het voorbeeld van het team dat geconfronteerd wordt met tegenvallende resultaten. Als de leider begrip toont naar de leden dat er altijd zaken kunnen gebeuren die je eerst niet wilde zien of kon zien. En als er daarna tijd en ruimte wordt gemaakt dat betrokkenen hun verhaal kunnen delen, en dat ze daarbij zich gehoord en begrepen voelen door anderen teamleden, dan ontstaat er ontspanning. Met deze ontspanning kan er begonnen worden leren door de vraag te stellen: wat hebben we te leren uit de tegenvallende resultaten?

Geduldig stap voor stap, en vertrouw het proces

De bereidingswijze ontwikkelen is dus dat je het brouwsel (jezelf of het team dat ontwikkelt) steeds weer weet te herstellen naar voldoende open voor nieuwe infromatie. En telkens voeg je steeds een klein snufje verschil toe. Om vervolgens het brouwsel de tijd te gunnen om weer even dicht te gaan om te stabiliseren voor een volgend schepje toe te voegen. Ondertussen is het belangrijk dat je als chef je frustratie om het gerecht zo snel mogelijk klaar te hebben in bedwang houdt.

Kijkje in jouw keuken

Hopelijk geeft dit recept voor ontwikkelen houvast en herkenning. Voor mij deed het veel omdat ik begreep dat degene die zich ontwikkelt ook af en toe even dichtstaat voor nieuwe informatie – en dat dit hoort bij een gezond ontwikkelingsproces.

Wil je dat ik meekijk in jouw keuken naar het team of persoonlijke ontwikkeling dat je aan het brouwen bent, stuur me een mail (support@schoolofmavericks.com) en dan plannen we een call in om jouw casus te bespreken.