Influence trap, identiteit en machtlijnen:

Het mechanisme wat ontwikkeling tegenhoud

De directie wil dat de managementlaag onder hen, een zevental teamleiders, meer initiatief neemt. Volgens de directie houden de teamleiders zich te veel vast aan wat ze nu goed kunnen, namelijk analyseren en problemen oplossen voor de klant, in plaats van dat ze nieuwe initiatieven ontplooien zoals het aanboren van nieuwe markten of processen veranderen in de organisatie. De teamleiders zitten te veel in de operatie, in plaats van dat ze er boven staan. Zelf zeggen ze dat het te druk is.

Wat is er echt aan de hand?​​

Waarom veranderen deze teamleiders niet? Ze krijgen immers de steun van de directie om het anders aan te pakken.

Dit komt door de Influence Trap. Dit is een van de krachtigste mechanismen waarom mensen niet veranderen maar steeds terugkeren naar de status quo.

In dit artikel leer je precies wat de Influence Trap is, hoe deze werkt, wat deze krachtig maakt, en wat je er aan kan doen – bij jezelf en bij anderen. Je kijk op -, en aanpak van verandering kan hierdoor zo maar anders worden.

Influence trap bij anderen

Wanneer je het mechanisme van de influence trap begrijpt, zie je het opeens overal aan het werk. Of het nu gaat om teammanagers die geen initiatief nemen, professionals die zich steeds maar weer in een burn-out werken, weerstand tegen innovatie, of gedoe met autoriteit in relaties. Je gaat begrijpen waarom mensen steeds in herhaling vallen in gedrag dat hen niet verder helpt.

Influence trap bij jezelf

Bij jezelf kan je de influence trap herkennen wanneer je steeds weer in die éne situatie terechtkomt. Waarom ben jij altijd degene die het voortouw moet nemen? Waarom doen anderen nooit wat er nodig is? Waarom heb jij altijd teveel hooi op je vork en word je niet gewaardeerd? Waarom ben jij steeds degene waar niet naar geluisterd wordt? Waarom ben jij degene die altijd de problemen voorziet en achteraf moet zeggen -‘I told you so’?

Dit soort terugkeerde patronen betekent dat je zelf ook vast zit in de influence trap. Het lijkt niet te lukken om deze terugkerende situatie te ontlopen – ook als je naar een andere organisatie gaat.

De influence trap is het mechanisme dat zorgt dat we ons tegengehouden voelen om te veranderen. Het lijkt of er een invloed van buiten ons tegenhoudt om te veranderen. Hoe meer we ons best doen, hoe harder het aan ons trekt om maar vooral niet te veranderen.

Ook de teamleiders herkende steeds terugkerende situaties, waar ze zich steeds in bevonden. Soms waren ze niet eens bewust dat ze in een repeterend patroon zaten wat hen tegenhield om initiatief te nemen. We gingen met hen kijken hoe de influence trap hen in de greep had en wat zij konden doen om de beoogde verandering te bewerkstelligen.

Machtlijnen – de omgeving lijkt aan je te trekken

Een goede metafoor voor de influence trap is een vlieg die in een spinnenweb vastzit. Er zijn onzichtbare plakkerige draden die hem op de plek houden. Dit effect noem ik machtlijnen. Bij de influence trap heb je ook deze onzichtbare invloed. Je ziet deze machtlijnen niet, maar het lijkt net alsof iets je met een onzichtbare draad op de plek houdt. Hoe meer je je verzet, hoe groter de kluwen wordt en je er meer in verstrengeld raakt.

Deze machtlijnen hebben onbewust en automatisch effect op je gedrag, op hoe je je voelt, en hoe je over jezelf en anderen denkt.

Meestal herkennen deelnemers in training dit gevoel wel, alleen ze kunnen de vinger er niet op leggen. Zijn het ongeschreven regels? Verwachtingen? De cultuur? Zijn we het zelf?

De teamleiders gingen ook op onderzoek uit en herkenden ook hun machtlijnen. Hun machtlijnen zorgden ervoor dat ze geen ruimte namen voor zaken die ze belangrijk vonden. Ze schoten steeds in het harde werk wat ze al kenden. Ze gebruikte dit als excuus – en deels ook terecht, want er stond grote druk op de organisatie om te presteren. Maar ze gebruikten het ook als verdediging van hun identiteit. Ze hadden onbewust geleerd dat ze pas als waardevol erkent werden, wanneer ze keihard werkten, en vooral ‘ja en amen’ zeiden tegen de machtige klant (ouder, leerkracht – vul zelf in…). Wanneer ze het bijbehorende gedrag probeerden los te laten om meer initiatief te nemen, kwamen ze op onbekend terrein van twijfel. Een eerste prikkel van een project waar hoge nood was haalden hen dan weer gemakkelijk in hun oude gedrag van keihard werken op de oude manier.

Hoe werken deze machtlijnen?

Ook al lijkt het alsof we door iets buiten ons beïnvloedt worden, is dit niet het hele verhaal.

De reden dat omgeving invloed heeft op het gedrag, voelen, en denken van een individu komt doordat ieder individu zich onbewust vasthoudt aan die omgeving. We hebben die omgeving nodig om iemand te zijn. We houden er aan vast omdat we anders niemand zijn – het is deel van onze identiteit.

Identiteit is een overlevingsmechanisme

Identiteit is het gevoel dat je iemand bent. Maar we staan er weinig bij stil hoe dit gevormd wordt en waarom dit eigenlijk gevormd wordt. Een interessante manier om naar identiteit te kijken is om het te zien als overlevingsmechanisme.

We hebben onze omgeving nodig om iemand te zijn. Zonder omgeving zijn we letterlijk niemand. We kunnen niet overleven als we door alle anderen verstoten worden. Denk maar aan dat verbanning tot in de late middeleeuwen een van de ergste straffen was die je iemand kon geven. Of als heftiger voorbeeld: jonge dieren die verstoten worden door hun ouders sterven heel snel. Zonder onze groep is overleven een bijna onneembare uitdaging.

Deze complete afhankelijkheid van omgeving is direct na onze geboorte enorm. Zonder hulp, bescherming, voeding, en warmte van ouders of anderen zouden we  het niet langer dan een uurtje volhouden. We hebben anderen nodig om te zijn. Deze afhankelijkheid blijft ons hele leven. We moeten verbinding houden met de groep om te overleven. Hoe we met de groep zijn, verankeren we in het idee van wie we als individu zijn. Dit ziet eruit als ideeën zoals: ‘ik ben goed met mensen’ of ‘ik ben onhandig in contact met anderen’. Welke overtuiging je hier ook over ontwikkelt – één ding staat vast – omgeving is cruciaal. Je kan niet zonder connectie met mensen om je heen. Het is zelfs gecodeerd in je lichaam weet dit: Afgewijzing activeert hetzelfde pijncentrum in je hersenen als fysieke pijn.

Connectie met je omgeving hebben is niet alleen de letterlijke noodzaak. Onze afhankelijkheid van omgeving om ‘iemand te zijn’ gaat veel verder. Het is diep verweven met ons, zowel mentaal en fysiek. Probeer maar eens zonder omgeving te zijn. Dit kan je nabootsen door een tijdje in een ruimte te zitten die volledig donker is, waar je gewichtloos drijft in een warm bad op kamertemperatuur en de muren zo goed geïsoleerd zijn dat ze geen enkel geluid van je terugkaatsen. Totale sensory deprivement. Weinig mensen houden deze situatie lang vol zonder helemaal door te draaien. We kunnen niet zonder besef van omgeving. We zijn volledig ingesteld om voortdurend input te krijgen van onze omgeving. Alleen zo kunnen we bepalen wie we zijn, waar we zijn etc. zonder omgeving slaan onze hersenen op tilt.

Waarom worden we letterlijk gek zonder omgeving? In onze ontwikkeling leren we begrijpen dat we iets of iemand zijn door interactie met onze omgeving. Dat begint al heel vroeg. We stoten onze arm waardoor we begrijpen dat we een arm hebben en dat die onderdeel is van wat wij ‘onszelf’ noemen.

Dit gebeurt ook op abstract niveau. Bijvoorbeeld in interactie met je ouders. Je moeder reageert op je darmkrampjes, je leert niet alleen over je darmen, maar ook dat je aandacht krijgt als je het moeilijk hebt, en dat dat mag, of juist niet. Je krijgt een beeld over of je er met je pijn mag zijn of niet.

Je leert dus al vroeg hoe je je te verhouden hebt – en wordt je in een mal gedrukt -. Je begrijpt jouw plek en positie in het geheel en ontwikkelt dus ook een idee over wie je nu eenmaal bent.

We hebben onze omgeving niet alleen nodig voor de vorming van identiteit, we relateren ons voortdurend aan onze omgeving om consistent te blijven in onze identiteit. Je zou het kunnen zien als dat we ons vasthouden  aan onze omgeving om iemand te zijn. Zolang we in contact zijn met onze omgeving, ons er dus aan vasthouden, weten we dat we iemand zijn en ervaren we stabiliteit. We kunnen zijn. Zonder voortdurende feedback uit onze omgeving komen we in een existentiële crisis. Wie zijn we dan nog? Hoe hebben we ons te gedragen? Deze existentiële crisis ervaren we als onzekerheid en stress.

Dit is de kern van de influence trap.

Identiteit: je hersenen geven continu antwoord op twee vragen

Identiteit wordt voor een deel geregeld in het deel van je hersenen dat je ‘default mode network’ heet. Dit is het deel waar je bewust van wordt wanneer je even niets aan het doen bent, zoals tijdens wandelen of tijdens het douchen. Het zijn de continue gedachtes over ‘oeh! dit moet ik nog doen’, ‘oh nee – heb ik dat gisteren echt gezegd?!?’, de veroordelende stem over jezelf of naar anderen waar je op blijft meimeren, en de problemen die in je hoofd blijf rondhangen. Dit deel van je hersenen houdt het verhaal in stand over wie je bent en hoort te zijn. Het correspondeert met wat we het ego noemen. Dit ‘default mode network’ probeert je de illusie te geven dat je een consistent individu bent.

Om je identiteit in stand te houden zoekt dit default mode network, voortdurend antwoord op voornamelijk 2 vragen:

1. krijg ik wel voldoende erkenning / intimiteit – met andere woorden heb ik een plek in de groep? Moet ik me niet aanpassen?
2. Ben ik zelf wel iemand, kan ik zelf wel bepalen, en word ik niet totaal opgeslokt door de groep, heb ik ook iets te zeggen en ben ik van waarde – met andere woorden heb ik ook wel autoriteit en een positie in de groep? Moet ik niet meer mezelf zijn?

Dit is de paradox waar ieder persoon en zeker iedere professional in een organisatie continu mee loopt te balanceren: wees jezelf of pas je aan.

Die eerste, de vraag naar intimiteit, is je eerste levensbehoefte. Dus de drang die hieruit voort komt is krachtig. Onbewust zijn we zeer gevoelig of we wel  in een groep past en de automatische reactie om aan te passen is zeer sterk.

Interessant om te melden dat die tweede, de drang om jezelf te zijn, lijkt voort te komen uit eigen authenticiteit, maar dat is niet zo. Hij ontstaat uit reactie op de omgeving omdat iets eigens in jezelf onder druk staat. Hoe je dan vervolgens hierop reageert is dus niet vanuit het eigenheid en authentiek, maar als reactie op de omgeving. Het is dus een soort vervormde eigenheid. Denk maar aan de typische dwarsligger of rebel. Die hebben hier vaak mee te maken. Zonder een groep om tegen af te zetten hoeven ze ook geen rebel te zijn, maar kunnen ze gewoon doen wat ze echte verlangden.

Je identiteit is hoe je onbewust antwoord geeft op deze twee vragen. Dit doet het door te leren dat je gevoelig moet zijn voor bepaalde signalen in je omgeving, om vervolgens daarop overlevingsmechanismen te ontwikkelen. Deze overlevingsmechanismen samen worden onderdeel van ‘wie je nu eenmaal bent’.

Dit onbewust gevoelig zijn voor omgeving en automatisch en onbewust met overlevingsmechanisme reageren is wat ik een machtlijn noem. Het werkt zo sterk omdat jij onbewust je aan je omgeving vasthoudt om iemand te zijn.

De teamleiders begonnen dit ook in te zien. Ze begrepen hoe hun hoofd hen veilig probeerde te houden, door maar steeds te reageren op prikkels van buiten. Ze begonnen ook te zien dat ze zo eigenlijk niet wilde zijn. Er kwam ruimte voor hun autonome motivatie, doordat de extrinsieke motivatie begon af te nemen. Ze begonnen grenzen te stellen aan de drukte – omdat ze merkten dat ze zelf wel een wil en verlangen hadden om het anders te doen.

Steeds weer déjà vu

De reden dat we in steeds herhalende situaties komen, komt door deze machtlijnen. Zij zijn geprogrammeerd om je veilig te houden, en telkens als je iets oppikt dat lijkt op een eerder ‘gevaar’ voor plek en positie, reageer je daar op met je aangeleerde automatisme.

Dit automatisme zorgt ervoor dat je onbedoeld een bepaalde rol inneemt. Paradoxaal genoeg heeft dit automatisme vaak ook een tegengesteld effect. Het zorgt meestal niet de rol die je wilde, maar juist de rol die je probeerde te vermijden. Anderen  in de groep gaan op hun beurt weer reageren jouw stellingname waardoor jouw rol bevestigd en versterkt wordt. Je komt steeds sterker vast te zitten in deze rol.

Het ‘werkpaard’ kan het niet laten om te zien dat er dingen blijven liggen, en daardoor triggert het overlevingsmechanisme ‘ik ben pas iemand als ik mijn mond hou en hard werk om de boel op te lossen, dan pas is het goed, en ben ik ok’ en schiet in de actie. Anderen in de groep worden getriggert op hun overlevingsmechanismen: ‘ik kan ook nooit iets doen’, of ‘er wordt nooit naar mij geluisterd’, en doen vervolgens niets. Anderen duiken omdat ze misschien het gevoel hebben niets bij te kunnen dragen of dat ze zich niet willen branden aan het probleem, anderen zien misschien het probleem niet – en hebben wellicht daar ook een punt in.

Hoe dan ook, door de eerste reactie van ‘het werkpaard’, versterkt zij de rol van de harde werker en in reactie bevestigd en verstevigd de rest van de groep dit ook.

Dit mechanisme neem je altijd met jezelf mee, ook als je naar een andere werkomgeving gaat. Het kan dat het in bepaalde omgevingen minder getriggerd wordt, omdat er een psychologisch veiligere werkomgeving is. Maar deze patronen zijn zo ingebakken dat je gemakkelijk langzaam stapje voor stapje weer in deze zelfde rol vervalt. En voila: je hebt een déjà vu.

Uit de machtlijnen door een shift in identiteit

Hoe kom je uit de machtlijnen en de influence trap? Een van de krachtigste manieren om uit machtlijnen te komen is door te bewust te worden van jouw ‘Bedoeling’ of ook wel purpose. Leiderschapsguru Simon Sinek heeft het ook wel over ‘je why’, ik gebruik graag het woord intention.

Waarom is bewust worden van je intention zo’n krachtige oplossing?

Pas als je je omgeving meer los kan laten, wordt je er minder door geleefd. Pas dan worden machtlijnen minder sterk. Je kan pas iets loslaten als je iets anders kan vastpakken. Dit andere wat je hiervoor nodig hebt is een diep gevoel van bedoeling in je leven. Wat kom je doen. Je intention.

Daarnaast is dit de manier om werkelijk autonome (intrinsieke) motivatie aan te wakkeren, en te stoppen geleefd te worden door extrinsieke motivatie.

Uit je oude machtlijnen komen is een proces van transformatie. Want er zijn wel veel technieken om tijdelijk niet toe te geven aan overlevingsmechanismen, uiteindelijk ligt een duurzame oplossing in een shift van datgene waaraan je jezelf mentaal vasthoudt voor gevoel van identiteit. Houden we ons aan onze omgeving vast om iemand te zijn, of houden we ons vast aan onze purpose of intention om iemand te zijn?

Des te meer we houvast ervaren van onze intention, des te minder wordt de behoefte aan continue erkenning en feedback van je omgeving voor het gevoel ‘iemand’ te zijn. De druk op je onbewuste om te vechten voor plek en positie neemt af, en hierdoor verlaagd onze behoefte om voortdurend in reactie te schieten op prikkels uit onze omgeving. Onze overlevingsmechanismen worden rustiger. Machtlijnen worden minder krachtig, de influence trap verslapt. Er komt ruimte voor besef van wat je echt verlangt, je authentieke drive. Dit is een zichzelf versterkend mechanisme, een opwaartse spiraal. Des te helderder de intention, des te zwakker de machtlijnen, en des te zwakker de machtlijnen, des te meer helderheid en ruimte voor intention.

Alleen is het starten van deze opwaartse spiraal niet makkelijk. Hiervoor heb je voldoende tijd en aandacht nodig. Het is sterk aan te bevelen om je door iemand in dit proces te laten begeleiden, omdat je heel gemakkelijk in oude patronen vervalt, je weer vast komt te zitten in ”hoe het nu eenmaal gaat en daarmee het proces stopt.

Stappen voor deze shift in identiteit om los te komen van de influence trap

Wat je nodig hebt voor een shift in identiteit en daarmee uit de influence trap los te komen is:

1) dat je bewust wordt van je machtlijnen. Wat zijn de verwachtingen waaraan je onderbewuste probeert te voldoen. Wat zijn je automatische overlevingsmechanismen om een plek en positie te krijgen en behouden? Hoe werkt dit nu voor je?

2) Leer te stoppen met vechten tegen de machtlijnen. Erken ze doordat je begrijpt wat voor een belangrijke rol ze voor je spelen. Leer in het ongemak te blijven wanneer de machtlijnen je normaal gesproken in actie brengen. Dan ontstaat er ruimte om te zien dat er meer in je zit dan alleen deze overlevingsmechanismen – er komt ruimte om je diepere drive en verlangen te ontdekken – hier ligt je intention (purpose)

3) Geef woorden aan je intention, zodat je het kan duiden en ermee kan werken.

4) Door deze intention te omarmen, leer je hoe veel rust en kracht dat brengt. Je leert deze vast te houden in plaats van je omgeving voor het gevoel iets of iemand te zijn.

Valkuil: Vast in je koppie

Eén van de grootste valkuilen waardoor mensen in overlevingspatronen blijven is hun hoofd. We hebben geleerd in deze maatschappij dat we alles met ons koppie moeten oplossen. In dit geval gaat dat niet lukken. Het probleem is veroorzaakt door je hoofd, en je hebt meer dan je hoofd nodig om het op te lossen. Je kan niet je intention ontdekken met je hoofd. Je hoofd is gebouwd om te overleven, niet om je over te geven aan je purpose. Verlangen is de weg naar je bedoeling. En dan bedoel ik niet craving naar de volgende dopamine kick, maar een diep verlangen van wat je in de wereld wil hebben. Expressie geven aan wat er diep in je leeft.

De informatie over verlangen komt uit een ander cognitief systeem dan je hoofd (je ego, je default mode network of je pre-frontale analytische brein).

Je hoofd is niet de bron van verlangen, het kan het niet begrijpen en het zal je hoofd nooit lukken om grip te houden op het verlangen. Het enige wat je hoofd kan is verlangen onderdrukken en wegduwen in de ‘schaamte’ zone. Verlangen komt uit het cognitieve systeem dat meer met je lichaam en gevoel te maken heeft.

Intention is nauw verwant met dit verlangen en komt voort uit dit andere systeem. Mensen die vastzitten in je koppie lukt het dus niet om hun intentie te vinden, laat staan dat het hen lukt om uit machtlijnen te ontsnappen. Juist het proberen op te lossen met je hersenen is waarschijnlijk een machtlijn.

Daarnaast – het ‘koppie’ systeem draait voornamelijk op extrinsieke motivatie. Intrinsieke motivatie, echt vanuit jezelf iets willen, komt vanuit gevoel en verlangen.

Nee, de capaciteit voor weten, verlangen, overgave, geduld en vertrouwen die nodig zijn voor ontdekken van intention (purpose) en het neutraliseren van machtlijnen zitten in je lichaam, je hart en verlangen en niet in je koppie. Om een vollediger mens te worden zal je moeten leren om alle verschillende vormen van cognitie in je te laten samenwerken in de vorm van een symfonie of ecosysteem. Dus hart en hoofd. Niet hoofd alleen in de drivers seat.

Willen dat het verandert en het gebeurt ook

Nadat de teamleiders uit de influence trap loskwamen en grenzen begonnen te stellen aan de stress en drukte, gebeurden er twee dingen. Er kwam ruimte voor hen om te ontdekken waar hun echt verlangen en dus ook drive lag. Tegelijkertijd was het ook een uitdagende periode voor het bedrijf doordat de teamleiders het rustiger aan gingen doen. Ze hadden te lang in de burn-out modus van hun machtlijnen doorgewerkt, en nu dat even niet meer hoefde merkten velen hoe moe ze waren.

Voor een enkele teamleider kwam het traject te laat. Hij wilde al langer dat er aandacht kwam voor de zaken die hij belangrijk vond en had mentaal al afscheid genomen voor we al goed op weg waren.

De meesten wisten te herstellen van de moeheid, helderheid te krijgen op hun werkelijk verlangen en intentie, en leerde hoe ze vanuit die intrinsieke motivatie initiatief konden nemen in hun werk. Ze bleven niet meer verbergen in de oude manier van doen, maar namen de organisatie mee in nieuwe projecten. Hiermee was het gewenste doel van het traject gehaald.

Het is nooit het individu alleen

Dit was een traag met hoogte- en dieptepunten proces, omdat het hier niet alleen om de influence trap en machtlijnen van de verschillende individuen gaat, maar ook sociale dynamiek. Als persoon kan je veel aan machtlijnen doen, maar wanneer de druk van de cultuur de machtlijnen blijft voeden, is echte verandering bijna onbegonnen werk.

Gelukkig zag de directie dit ook in en werden zij onderdeel van de oplossing doordat ze gingen werken aan teamontwikkeling en cultuurverandering. Zij begrepen namelijk hoe zij met hun eigen machtlijnen hun teamleiders in de influence trap hielden, en maakten ook zelf stappen in hun eigen persoonlijk leiderschap. Het traject van de teamleiders was hiervoor de eerste stap geweest naar een grote ontwikkelingsstap van de hele organisatie. Uiteindelijk was de organisatie hierdoor gezonder, er lag meer initiatief en verantwoordelijkheid lager in de organisatie, er was een gezondere balans in work-life, en tegelijkertijd werd er veel efficiënter samengewerkt. De organisatie kond door hun shift zich als verbindend leider in de markt neerzetten, waardoor ze als bedrijf meer impact realiseerden.

Stappen zetten

Wil je echt stappen zetten om uit jouw status quo te komen of je team uit hun status quo te halen? Neem eens contact op voor een verkenningsgesprek (support@schoolofmavericks.com). In een gesprek kunnen we kijken naar jouw situatie, helderheid krijgen op wat de patronen zijn die er spelen. Mocht je na zo’n gesprek echt aan de slag willen kan je ook altijd kijken naar een programma of persoonlijke begeleiding.