Onderstroom en Bovenstroom – Hoe krijg je grip op je team?

Grip op de onderstroom en bovenstroom in een team is cruciaal voor een effectief team. Resultaten boeken met je team zou zo veel eenvoudiger zijn als je gewoonweg een doel kan bedenken, daarbij een project formuleert, iedereen zijn taak geeft en dat het dan verder allemaal zonder gezeur goed loopt.

Helaas weten we allemaal dat dit niet zo werkt. De sleutel zit in weten waarom dit niet werkt, want dan leren we hoe we veel efficiënter kunnen samenwerken in een team. Dit begint bij de onder- en bovenstroom. Laten we eerst kijken naar de bovenstroom.

Bovenstroom

Bovenstroom bestaat uit alle concrete en functionele afspraken over hoe het team samen de gezamenlijke doelen gaat behalen.

De vragen die hierbij horen zijn: Wat is het doel, wie zitten er in het team, wie zijn belanghebbenden, wat hebben daarvoor we nodig, waar zijn we van afhankelijk, wie doet wat, hoe beslissen we, wie moeten we informeren buiten het team, welke procedure gebruiken we, hoe vaak vergaderen we, wat bespreken we daar, hoe houden we controle op de voortgang?

Deze zaken zijn essentieel als kader voor een effectief team. Hierdoor krijgt het team richting en focus. Hoe duidelijker geformuleerd, des te beter het team weet welke kant ze op moeten.

Dit is allemaal bovenstroom. Het lijkt op een blauwdruk waar in detail de route naar het resultaat staat. Het enige wat het team hoeft te doen is deze volgen. Toch?

Energie in het team

Het zou ideaal zijn wanneer ieder teamlid zo veel mogelijk, of in ieder geval ruim voldoende, inzet toont voor dit gezamenlijke doel. Ieder teamlid heeft een bepaalde mate van energie die ze elke werkdag kunnen inzetten. Deze energie kan in van alles gaan zitten. Het kan gaan zitten in het uitwerken van het plan, kopjes koffie drinken bij de koffieautomaat, lang vergaderen of, e-mails afwerken. Waar de leden hun energie op inzetten bepaalt of er effectief gewerkt wordt of niet.

Wat bepaalt nu waar leden van het team hun energie op in zetten? Dit wordt namelijk weinig bepaalt door een directeur die aangeeft wat moet gebeuren. Sterker nog het wordt ook lang niet alleen maar bepaald door waar de persoon zijn energie op wil inzetten. Er is nog een ander belangrijk aspect wat veel meer invloed heeft op waar de energie in gaat zitten: de onderstroom.

Onderstroom

De onderstroom bepaalt waar de energie van de teamleden op gericht wordt. Deze is zo krachtig dat het onbewust het gedrag, gedachten, emoties en overtuigingen van individuele leden bepaalt. De onderstroom is niet concreet en tastbaar, maar daarom zeker niet onbelangrijk. Sterker nog de onderstroom is cruciaal, omdat de onderstroom bepaalt waar de teamleden hun energie op richten.

Kort gezegd zijn er twee zaken waar men hun energie op kan richten. Men richt de energie of op het gezamenlijk doel, het ‘WIJ’, of op behoud en verkrijgen van eigen plek en positie, het ‘IK’.

De onderstroom is er altijd, al wordt hij vaak geduid wanneer er gedoe is. Of samenwerken nou vlotjes of vol weerstand gaat – beide is een gevolg van de onderstroom.

Er is trouwens geen duidelijke definitie van onderstroom. Er is wel een aantal lagen die je kan onderscheiden in de onderstroom:

Zaken die je kan zien:

• Interactiepatronen tussen de leden van de groep, wat je ziet als concreet gedrag
• Het gezamenlijke verhaal: de geschiedenis van de organisatie, wat is er gebeurt, en welk verhaal daar van gemaakt is

Zaken die je niet direct kan zien:

• Emoties zoals angst, boosheid, verdriet of blijdschap
• Gedachtepatronen
• Behoeftes (zoals erkenning of validatie)
• Fysieke sensaties in het lichaam (stress, spanning, buikpijn, hoofdpijn)

Het belangrijkste om te onderhouden van de onderstroom is dat de onderstroom bepalend is waar het team zijn energie op richt, en dat deze onderstroom te ontwikkelen is.

Eigenschap van het team

Het is belangrijk te beseffen dat de onderstroom een eigenschap van het team als geheel is. Bijvoorbeeld kan het soms lijken dat bepaalde individuen in het team gedoe geven, maar als we goed kijken naar de teamdynamiek, dan heeft ieder individu in dit team aandeel in het gedoe. Iedereen in het team heeft hier een rol in, omdat het gaat over de gezamenlijke interactie en de competenties die het team als geheel heeft. Bijvoorbeeld; kan het team zorgen voor een plek waar kritiek en ongemak mag zijn, of is er niet genoeg vaardigheid in het team om dat te laten bestaan?

Wanneer dit er niet voldoende is schieten individuele leden in de ‘IK’ stand. Dan gaan bepaalde individuen de rol nemen van criticus, anderen haken af. Iedereen wordt getriggerd op persoonlijke overlevingspatronen of ook wel machtlijnen. Op dat moment gaat er veel energie van de leden naar doelen die het ‘IK’ dienen en niet het ‘WIJ’.

Als manager kan je dan hoog of laag springen, duwen en trekken, maar je krijgt het team niet in beweging, tenzij je grip krijgt op de boven- en onderstroom.

Effectief team: grip op boven- en onderstroom samen

Voor een effectief team heb grip je beide nodig: de boven- en onderstroom.

Waar de bovenstroom voor zich lijkt te spreken: goede afspraken maken over het doel en de taken, is grip op de onderstroom ongrijpbaarder.

Grip op de onderstroom te krijg je door het team stap voor stap bewust te maken van de interactiepatronen en het effect daarvan.

Voorbeeld is wanneer je het typische patroon hebt van stellingen poneren en niet luisteren.

Het ene teamlid brengt zijn visie in, het volgende luistert niet, maar brengt vooral een ander eigen punt in. Een aantal anderen zeggen niets of haken af.

Wanneer dit gebeurt kan je een aantal stappen zetten:

1. Kijk eens of je het kan benoemen dat dit gebeurt, en of
2. ze herkennen dat het vaker gebeurt, en dat er dus sprake van een patroon is.
3. Vraag ze vervolgens naar wat ze denken dat het effect is als ze op deze manier (niet echt) op elkaar reageren. Hebben ze het gevoel dat ze dan samen verder komen?
4. Rond het af door een suggestie te doen om het anders te proberen – door te luisteren en te herhalen wat de vorige heeft gezegd en daar op voort te bouwen. Geef ze daarna ook tijd voor hun eigen punt nadat het vorige punt volledig is onderzocht.
5. Blijf benoemen wanneer het weer gebeurt. Het kost tijd om dit te leren.

Als je eens wil sparren over jouw team, plan dan eens een kennismakingsgesprek of stuur een e-mail.

Stappen zetten met je team?

Mocht je hulp willen bij het krijgen van grip op de onderstroom in je team, neem eens contact op, dan kunnen we het bespreken in een kennismakingsgesprek.

Je kan hier ook meer lezen over dynamiek in een team, en ontwikkelen van je team.

Je kan ook kijken of de teamsessie reality check of veranderkracht iets voor jouw team is.