Vrijheid op werk

Zijn we Non-conformist uit eigen vrije keuze of omdat we niet anders kunnen?

Lekker non-conformistisch in de klas

In de klas had ik altijd wel een kritische vraag. Het zuchten en kreunen van mijn klasgenoten hoorde ik wel, maar ik koos er toch voor mijn vraag te stellen, want het klopte gewoon niet wat de leraar zei, of ik wilde verdieping.

Als je me gevraagd had waarom ik die vraag stelde; uit eigen keuze of doordat ik nou eenmaal zo in elkaar zat, dan had ik het eerste gezegd: eigen keuze.

Laatst coachte ik ook een eigenwijze en succesvolle directeur. Zijn eigenwijsheid was ook een eigen keuze – verzekerde hij mij. Het was een vrijheid om zijn eigen weg te kiezen.

Is dit werkelijk zo?

De meeste kritische denkers, uitdagers of non-conformisten geloven dit ook: het is hun eigen keuze om actie te nemen. Ze voelen zich echt intrinsiek gemotiveerd om ‘het’ beter te maken. Door actie te nemen die non-conformistisch is hebben ze vrijheid op werk.

Des te meer ik met dit werk bezig ben des te meer ik ontdek waar non-conformistisch gedrag vandaan komt -en ook wat daarmee het probleem is (lees waarom het stopt productief te zijn).

Waarom zijn we non-conformistisch?

Laten we kijken: Waar komt die motivatie vandaan?

Om eerlijk te zijn: er is natuurlijk niet slechts één bepalende factor, maar een hoop factoren die meespelen. Ik wil er wel één patroon uitlichten.

Stap 1 Aanleg

Ieder van ons is geboren met aanleg voor een bepaalde manier en snelheid van denken, zien en voelen. Bij sommigen valt die net iets buiten het normale spectrum. Denk bijvoorbeeld aan een verhoogde sensitiviteit voor sfeer in de groep, ADHD-achtige trekjes met een dosis out-of-the-box denken, of de capaciteit om 2x sneller te denken gecombineerd met een fikse behoefte aan ordening, een sensitiviteit voor verhoudingen en onrecht.

Door deze andere manier van denken, zien of voelen hebben, gedragen we ons anders. We reageren anders op wat we tegenkomen in het leven dan mensen om ons heen doen. Dat is stap 1.

Stap 2 Omgeving reageert

Stap 2 is dat onze omgeving ons anders ziet handelen. Men vindt daar wat van, meestal iets negatiefs blijkend uit de reactie: “doe toch normaal”. De mensen in je omgeving reageren op jouw eerste handelen.

Stap 3 Overlevingsreactie

Stap 3: Dit triggert een diepe overlevingsreactie in ons in de vorm van een angst. Onbewust worden we geconfronteerd met de vraag: Zijn we wel iemand in deze groep? Of liggen we eruit? Krijgen we wel bevestiging, hebben we waarde? Wat is mijn status.

Stap 4 Reactie door identiteit te vormen

Stap 4: We reageren op deze angst door een identiteit en patronen aan te nemen. We gaan onszelf beoordelen of veroordelen, een beeld dat we ergens goed in zijn of juist niet. We maken een verhaal dat ‘we nu eenmaal. … zijn”. Vul in raar/bijzonder/niet capabel/te verantwoordelijk/ … etc. Voorbeelden van de identiteit die we vormen kunnen zijn: betweter nerd, de onverschillige, het gekkie, degene die recht voor zijn raap spreekt, de crisis manager, de verantwoordelijke, degene die altijd ziet waar de fouten in het systeem zitten. Etc. etc.

En we gaan hiernaar handelen.

Stap 5 feedback loop

Stap 5: dit handelen geeft weer een feedback loop naar onze omgeving, die bevestigd wordt in een bepaald beeld over ons en wij gaan weer meer daarnaar handelen. Een status quo ontstaat waarin we vast zitten. Wat doet dit met onze vrijheid op werk?

Hebben we echt vrijheid op werk als non-conformist?

In deze status quo kunnen we het gevoel hebben dat wij kiezen om een kritische vraag te stellen. Dat we ervoor kiezen om te rebelleren, de ander de les te lezen, of juist onze mond te houden, de ruimte te geven aan de ander.

Onderliggend was het geen eigen keuze, het was een deel aangeboren en daarna de onbewuste interactie met je omgeving, waardoor een identiteit gevormd wordt.

Gevangen in identiteit of werkelijke vrijheid op werk

Deze identiteit in dit handelen werkt ook als een soort kooi waar je in gevangen zit, het laat je juist minder vrij handelen, en het maakt je minder effectief. Een deel van je energie gaat zitten in het ontwijken van de onderliggende angst. Dit druk die je in de status quo houdt noem ik machtlijnen.

Wanneer je hier bewust van wordt, kan je ook echt weer vrijer handelen naar wat je echt wil, en de impact die je echt wil. Want je wordt niet meer geleefd door je oude identiteit en patronen, maar je kan echt in verbinding met de mensen om je heen stappen verder zetten.

Bij de directeur die ik coachte kwamen we er ook achter dat hij keer op keer had geleerd in zijn leven niet te kunnen vertrouwen op anderen, dus het beste op zijn eigen manier de zaak kon aanpakken. Er was een grote angst voor het verlies van controle, waardoor hij steeds minder vrij werd, en steeds meer verantwoordelijkheid ging dragen. Terwijl hij snakte naar vrijheid.

Pas na deze realisatie kon hij werken aan echt meer ontspanning in zijn werk te brengen, en rust te vinden in het vertrouwen op zijn management team. 

Wil je dit onderwerp eens verder verkennen? Kijk dan eens naar het event ‘Anders denken en toch impact hebben‘.